Kiedy dyrektor szkoły średniej z północnego Londynu udał się do Rosji w poszukiwaniu nowych pomysłów dla swojej szkoły, dokonał odkrycia, które zmieniło jego karierę.

Moskwa, rok 1988. Pierestrojka. Prace wybitnego rosyjskiego psychologa Lwa Wygotskiego można wreszcie poznawać bez żadnych utrudnień ze strony NKWD. Grupa naukowców, którzy wcześniej w tajemnicy kontynuowali badania nad teorią Wygotskiego zakłada Uniwersytet Eureka, który ma umożliwić rozpowszechnienie wyników tych badań. Nauczyciele z terenu całej Rosji przyjeżdżają do Moskwy na dwutygodniowe intensywne kursy, a podekscytowani odzyskaną wolnością myśli uczą się codziennie od 7 rano, a rozmowy prowadzą czasami aż do 2 nad ranem. 

Wśród tych nauczycieli jest Galina Dolya, dyrektor metodyczny jednej z moskiewskich szkół. Uczestniczy w każdym spotkaniu, bierze udział we wszystkich kursach i samodzielnie zgłębia teorię Wygotskiego, stosując ją także w praktyce. „To było jak narkotyk”, wspomina Galina Dolya. „Czasami odczuwaliśmy fizyczny ból, zrywając z dotychczasowymi metodami nauczania, lecz było to tak ekscytujące, że nie sposób było przestać”. Galina Dolya otrzymała honorowy tytuł Zasłużonego Nauczyciela Rosji (najwyższy tytuł pedagogiczny) i została zaproszona do przyłączenia się do zespołu Uniwersytetu Eureka.

Wielka Brytania, rok 1988. Trwa właśnie wprowadzenie narodowego planu nauczania. David Higgins, dyrektor metodyczny w społecznej szkole „Chace” w londyńskiej dzielnicy Enfield, zastanawia się nad nowymi sposobami nauczania i z entuzjazmem podchodzi do nowej metody. Higgins ma wrażenie, że zarówno w jego szkole, ale też w ogóle w innych brytyjskich szkołach czegoś brakuje. „Nie było pędu do nauki”, mówi David Higgins. „Najbardziej martwiłem się o najbystrzejsze dzieci. Chodziły na lekcje, postępowały tak, by zadowolić nauczycieli i rodziców, lecz, ogólnie rzecz ujmując, szkoła nie była miejscem, gdzie dzieci chciały przebywać”, wspomina. 

Wtedy to David Higgins włącza się w prace grupy przygotowującej plan nauczania w Enfield, której specjalistą do spraw nauczania jest pełen inspirujących pomysłów Gordon Hutchinson. Grupa ta postanawia poznać inne metody nauczania stosowane na świecie. Właśnie dlatego w 1993 roku David Higgins pojechał do Moskwy, by uczestniczyć w konferencji na temat metody Wygotskiego, która miała miejsce na Uniwersytecie Eureka. 

Moment „Aha!”

„Szybko dostrzegłem efekty nauczania opartego na zasadach metody Lwa Wygotskiego” – wspomina David Higgins. Galina Dolya, zachwycona możliwością spotkania osoby, której ojczystym językiem jest język angielski, zaprasza swoich 12 i 13-letnich uczniów na „konwersacje”. Przez dwie godziny uczniowie rozmawialją z Davidem Higgins’em i pytają o Sherlocka Holmesa, londyńskie autobusy i budki telefoniczne, a także śpiewają angielskie piosenki i recytują wiersze. „Ci uczniowie naprawdę świetnie się bawili i to właśnie różniło ich od uczniów w Londynie. Takiej żądzy wiedzy szukałem!”, mówi Higgins. 

Jedna z technik stosowana na Uniwersytecie Eureka to „prześwietlenie metod nauczania”. Trzysta osób obserwowało nauczycieli w pracy, a potem omawiane były stosowane techniki nauczania. Gdy David Higgins został poproszony o zaprezentowanie angielskiego systemu szkolnictwa ponadpodstawowego, ubrał uczniów Galiny Dolya w mundurki szkolne i przeprowadził z nimi typowe zajęcia: socjologię, zajęcia teatralne, matematykę, fizykę, a także przedstawił rozmowę z radą szkolną.

„Dzieci przez cały dzień mówiły po angielsku. Zawstydziłyby moich anglojęzycznych uczniów. Okazało się, że dla dzieci, które od małego zdobywały wiedzę metodą Wygotskiego, trudne warunki (mundurki i bariera językowa) nie były żadną przeszkodą i były cały czas chętne do zdobywania wiedzy. Po tym doświadczeniu byłem całkowicie przekonany do metod Wygotskiego i chciałem wprowadzić je w Wielkiej Brytanii” – mówi David Higgins.

Rezultaty, które zmieniły życie

Ta decyzja zmieniła jego życie. David Higgins miał świadomość, że zmiana sposobu nauczania w szkołach średnich  w w Wielkiej Brytanii byłaby bardzo trudna do przeprowadzenia. – „Nauczyciele prowadzeni w Rosji przez Galinę Dolya uczyli młodzież, jak można zdobywać wiedzę, natomiast w Wielkiej Brytanii nauczyciele wyłącznie wiedzę przekazywali” – stwierdza Higgins. – „Takie podejście do nauczania całkowicie demobilizuje, a na dodatek jest zupełnie bezcelowe, ponieważ przy użyciu komputera można w interesujący sposób zdobyć wszystkie najświeższe informacje”. 

Jedynym sposobem na zmianę istniejącego stanu rzeczy wydawało się wprowadzenie metod Wygotskiego w nauczaniu małych dzieci, jeszcze zanim obejmie je narodowy plan nauczania. 

„Rozwój mózgu do piątego roku życia jest tak ważny! Gdybyśmy na samym początku mogli wykształcić w dzieciach wiarę w ich własne umiejętności oraz poczucie pewności i entuzjazm do nauki, takie nastawienie do nauki powinny zachować już przez całe życie” – przekonywał David Higgins. I nie czekając aż biurokratyczna machina zajmie się metodą Wygotskiego, w roku 1994 otworzył przedszkole w prowadzonej przez siebie szkole i zawarł z Galiną Dolya trzyletni kontrakt na jego prowadzenie.

Przez dwa lata prowadzili wspólnie prywatne przedszkole w ramach państwowej szkoły średniej, ale już 1997 roku David Higgins przeszedł na wcześniejszą emeryturę i z własnych oszczędności założył przedszkole w Wheathampstead, w hrabstwie Hertfordshire, gdzie Galina Dolya została dyrektorem metodycznym. Higgins chciał w ten sposób umożliwić Galinie Dolya pracę nad rozwinięciem i opracowaniem programu dla angielskich przedszkoli opartego na zasadach Lwa Wygotskiego. I tak przez 10 lat, utrzymując stały kontakt z zespołem znakomitych rosyjskich naukowców, Galina Dolya tworzy program, który jest teraz znany pod nazwą „Key to Learning” („Klucz do uczenia się”). Współautorem programu jest profesor psychologii Państwowego Uniwersytetu Pedagogicznego w Moskwie Nickolai Veraksa, który często podróżuje do Wielkiej Brytanii, by monitorować postępy dzieci.

Teoria Wygotskiego

Jednym z głównych założeń teorii Wygotskiego jest wzajemne powiązanie myśli i języka. Wedle tego założenia to opanowywana przez dziecko mowa, staje się podstawą jego myślenia. To zaś oznacza, że rozwój myślenia jest w dużym stopniu determinowany zdolnościami językowymi dziecka, zaś zasób słownictwa malucha zależy w przede wszystkim od jego codziennych doświadczeń. Dlatego też jedną z najważniejszych funkcji edukacji powinno być wspieranie rozwoju bogatego i efektywnego języka mówionego dziecka. 

Teoria Wygotskiego zakłada też, że dokładnie w taki sam sposób, w jaki używamy materialnych  narzędzi w celu zwiększenia naszej kontroli nad światem fizycznym, tak samo używamy specjalnych narzędzi dla umysłu. Zwiększają one naszą zdolność myślenia i komunikacji. Stworzony przez rosyjskich i angielskich psychologów Program „Key to Learning” („Klucz do uczenia”) opierając się na tych założeniach opisuje “kulturowe narzędzia” Wygotskiego  i rozwija je w usystematyzowany sposób. 

„Klucz do uczenia się” opiera się na tym, że narzędzia takie jak symbole, wykresy, modele, plany, zapis muzyczny i język nie są dziedziczone, ale są efektem rozwoju ludzkiej kultury. Dzięki dokładnie ułożonemu programowi nauczania przedszkolnego, opartemu na solidnych podstawach, wszystkie dzieci mogą nauczyć się jak stosować takie  narzędzia i bez trudu odnosić sukcesy w dalszej edukacji. Jak mówi Galina Dolya, jest to program w którym „umysł się otwiera, nauka staje się przyjemnością, a kreatywność kwitnie”.

To działa i to jak!

Założone przez Davida Higginsa przedszkole „Shining Eyes and Busy Minds” (Oczy się świecą — Główka pracuje), bardzo szybko zyskało uznanie największych autorytetów w dziedzinie wychowania przeszkolnego. Sir Christopher Ball, kanclerz Uniwersytetu w Derby i autor raportu Królewskiego Towarzystwa Sztuk Pięknych na temat wagi nauczania przedszkolnego po zapoznaniu się z realizowanym tam programem „Klucz do uczenia się” stwierdził: „Ta inicjatywa wpłynęła na cały naród. Wizytowałem przedszkola na całym świecie, lecz przedszkole „Shining Eyes and Busy Minds” jest wyjątkowe. Nie widziałem lepszego”, powiedział Ball. „Ostatnie kilka lat mojej pracy spędziłem na zgłębianiu metod nauczania przedszkolnego i jako specjalista w tej dziedzinie również jestem pod wielkim wrażeniem. Stopień poznania języka i zdolności poznawcze wykazywane przez dzieci są więcej niż godne uwagi. W „Shining Eyes and Busy Minds” dzieci uczą się w otoczeniu, w którym znajdują  możliwość do samodzielnego poznawania świata. Codziennie mają także dwie lekcje w małych grupach przygotowane na postawie teorii Wygotskiego tak, by umożliwić im rozwijanie umiejętności i poznawanie różnych sposobów uczenia się i właśnie w ten sposób maluchy zdobywają  tam motywację do nauki. 

Być może, gdy osoby odpowiedzialne za nasz system edukacyjny dostrzegą ogromne zalety podejścia Wygotskiego do wczesnego uczenia się, imię Galiny Dolya może pewnego dnia stać obok Montessori i Froebela, jako kluczowej postaci w edukacji wczesnoszkolnej. Należy też pamiętać o panu Higginsie, ponieważ Key to Learning jest w rzeczy samej wynikiem partnerstwa: dwóch nauczycieli z różnych kultur zgromadzonych z zamiłowania do nauki”.