LEW WYGOTSKI – GENIUSZ ODKRYTY NA NOWO

LEW WYGOTSKI - GENIUSZ ODKRYTY NA NOWO

Lew Wygotski (1896-1934), wybitny rosyjski psycholog zmarł na zapalenie płuc przeżywszy zaledwie 38 lat. Mimo tak krótkiego życia, dokonał przełomu w psychologii rozwojowej. Jego teoria do dziś inspiruje psychologów na całym świecie, choć przez ponad dwadzieścia lat jego prace były zakazane. W stalinowskiej Rosji propagowanie swobody myślenia w nauczaniu dzieci było bowiem niemożliwe do zaakceptowania. Pisma Wygotskiego można było czytać tylko w bibliotece centralnej w Moskwie uzyskawszy wcześniej dodatkowo zgodę NKWD.

Na szczęście dziś prace Wygotskiego nie tylko można czytać, ale są one jednym z ważniejszych źródeł inspiracji dla współczesnej psychologii rozwojowej. Świat odkrył na nowo Wygotskiego dopiero po śmierci Stalina. Aż do końca lat 50 rozpowszechnianie prac Wygotskiego było zakazane, a jego teorię określano jako „reakcyjną, burżuazyjną pseudo-naukę”. To z tego powodu najważniejsze prace Wygotskiego takie jak “Myśl i Język” (1932) czy “Psychologia Pedagogiczna” (1926) musiały czekać na tłumaczenia i publikacje aż do drugiej połowy XX wieku. Wtedy też ogólnoświatowe zainteresowanie Lwem Wygotskim na nowo zaczyna się rozwijać. Głębia i zakres jego wizji edukacyjnej zdumiały kręgi akademickie na całym świecie. Amerykański naukowiec Stephen Toulmin nazwał go „Mozartem psychologii”, a Jerome Bruner napisał, że „teoria rozwoju Wygotskiego jest równocześnie teorią edukacji”.

Klucz do inteligencji

Wygotsky uważał, że prawdziwa edukacja nie polega na samym przyswojeniu określonej wiedzy, ale na rozwijaniu u dzieci umiejętności uczenia się! Zdolność dziecka do jasnego i kreatywnego myślenia, planowania, realizowania tych planów i komunikacji jest o wiele ważniejsza od wiedzy jako takiej. Przyswajanie wiedzy będzie bowiem nieporównywalnie łatwiejsze, jeśli wiemy jak się uczyć. Wygotski uważał, że można to osiągnąć oddając dzieciom do użytku “kulturowe narzędzia myślenia i tworzenia”. Cóż to takiego te narzedzia?

Otóż kluczem do ludzkiej inteligencji – cechy, która wyróżnia nas od zwierząt – jest zdolność do stosowania różnego rodzaju narzędzi. Wygotsky twierdził, że podobnie jak ludzie stosują narzędzia zwiększające ich możliwości fizyczne, stworzyliśmy też sobie zestaw narzędzi intelektualnych, ktore służą do poszerzania naszych zdolności umysłowych. Narzędzia te to znaki, symbole i inne elementy, które wykorzystujemy do codziennego komunikowania się i analizowania rzeczywistości. Wygotski zalicza do tych narzędzi: znaki, symbole, i ich systemy (przede wszystkim język). Do ćwiczeń zaś wykorzystuje mapy, plany, zapis muzyczny, wykresy, modele, czyli systemy oparte na obrazie – łatwym do zrozumienia dla dziecka i uniwersalnym, równocześnie stymulującym użycie języka.

Wygotsky wierzył, że celem edukacji jest przedstawienie dzieciom pełnego zakresu takich narzędzi i pokazanie im, jak je stosować do szybkiego i skutecznego analizowania rzeczywistości. Stosując je od najmłodszych lat, dzieci automatycznie rozwijają swoje umiejętności. Im lepiej dziecko potrafi przyswoić sobie ten swoisty język wypracowany przez ludzkość w ciągu stuleci, tym większe są jego zdolności w danej dziedzinie. Dzieci zaczynają wtedy planować i organizować swoje działania, otwarcie przedstawiają swój punkt widzenia, znajdują niestandardowe rozwiązania problemów, wierzą w siebie i swoje własne umiejętności.

Klucz do zrozumienia

Głównym założeniem najsławniejszej pracy Wygotskiego jest wzajemne powiązanie myśli i języka. W trakcie zabawy małe dzieci na bieżąco komentują przecież rozwój akcji: „A teraz pociąg jedzie dookoła wieży i uderza w wieżę, och nie – wieża się rozpada…”. Wygotsky nazwał to monologiem zewnętrznym. Z czasem monolog zewnętrzny staje się monologiem wewnętrznym, przybierającym formę myśli. Tym samym opanowana przez dziecko mowa, staje się podstawową strukturą jego myślenia. Oznacza to, że rozwój myśli jest w dużym stopniu determinowany zdolnościami językowymi dziecka. Zaś zasób słownictwa dziecka zależy w największej mierze od jego codziennych doświadczeń. Reasumując jedną z najważniejszych funkcji edukacji powinno być wspieranie rozwoju bogatego i efektywnego języka mówionego dziecka.

Wygotsky twierdził, że to nauczyciel odgrywa kluczową rolę w edukacji dziecka. Nauczyciel powinien tak kierować zajęciami, by nakłaniać dziecko do podejmowania zadań przekraczających nieco jego obecne możliwości. Dzięki takiej zdrowej inspiracji dzieci mogą wykonywać zadania wykraczające poza ich umiejętności, czego bez pomocy nauczyciela nie mogłyby dokonać.

Zabawa jest nauką

W swoim ostatnim wykładzie „Zabawa i Rozwój Psychologiczny Dziecka” Wygotski podkreślał znaczenie zabawy w najmłodszym wieku: „Zabawa tworzy strefę najbliższego rozwoju dziecka. To właśnie w trakcie zabawy dziecko zawsze zachowuje się ponad swój wiek, wychodzi poza swoje codzienne zachowania, jest twórcze i kreatywne. Można powiedzieć, że w zabawie przerasta się o głowę. Związek pomiędzy zabawą a rozwojem należy porównać do związku pomiędzy nauką a rozwojem.”

W teorii Wygotskiego zabawa odgrywała w procesie edukacji podstawową rolę. W czasie zabawy bowiem dzieci są bardzo mocno zaangażowane w wyobrażone sytuacje, w których z jednej strony przyjmują określone role, z drugiej strony zaś same wyznaczają obowiązujące w niej zasady. Kiedy na przykład bawią się „w rodzinę”, przyjmują określone role, które z góry determinują ich działania. Zabawa taka prowadzi zatem do większego poziomu samokontroli dzieci, gdyż wszystkie działania dzieci są określone przez zasady gry, które same sobie przecież stworzyły. Gdy dzieci angażują się w zabawę, ich skupienie i zaangażowanie w spełnienie zadania jest znacznie większe, niż wtedy gdy przychodzi im wykonywanie działań “o charakterze akademickim”, czyli wymyślanych przez nauczyciela.

Klucz do uczenia się

Renesans teorii Lwa Wygotskiego znalazł odzwierciedlenie nie tylko w pracach naukowych innych psychologów i pedagogów. Przez kilka ostatnich lat w Anglii i Rosji trwały prace nad przełożeniem pomysłów Wygotskiego na konkretny program edukacyjny, który można by realizować w codziennej pracy edukacyjnej z najmłodszymi dziećmi. Program taki, nazwany “Key to Learning” – “Klucz do uczenia się” nie tylko powstał, ale wiele przedszkoli w Anglii i w Polsce realizują go już od kilku lat, a oceny wystawiane mu przez specjalistów są pełne entuzjazmu i uznania. Dowodem tego jest fakt, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy ponad 100 przedszkoli w Wielkiej Brytanii zdecydowało się na stosowanie programu we własnej placówce. W Polsce tą metodą pracuje już również blisko 100 przedszkoli.

Autor artykułu – A. Fóster