DROGOWSKAZY PO MEANDRACH WCZESNEJ EDUKACJI

 W dobie wszechogarniającej zmiany i ciągle aktualizującej się informacji, często zastanawiamy się, którą drogą kroczyć, jaki program wybrać, aby świadomie i z pełną odpowiedzialnością wychowywać i kształcić młode pokolenie. Wydaje się, że nie ma prostej drogi, ale warto chyba poszukać drogowskazów.

Dzisiaj, nie wystarczy już przekazywanie dzieciom wiedzy i mądrości. Należy uczyć, jak tę wiedzę można zdobywać i jak z niej korzystać. Ważne jest nie tylko to, czego dziecko nauczymy, ale przede wszystkim, jakie cechy w nim rozwiniemy. Taka refleksja towarzyszyła nam kiedy, dwa lata temu, intuicyjnie wybieraliśmy program wychowania przedszkolnego. Rewolucję zaczęliśmy w młodszej grupie wiekowej z Gąsienicami. Po roku, zapragnęliśmy rozwinąć skrzydła, więc Gąsienice przeobraziły się w Motyle.

Dzisiaj realizujemy „Klucz do uczenia się” we wszystkich grupach wiekowych. Śmiało możemy stwierdzić, że ów program edukacyjny, opracowany w oparciu o teorię Lwa Wygotskiego, to dobry wybór, że kroczymy właściwą drogą. Co więcej, okazało się, że „Klucz” jest odpowiedzią na założenia nowej podstawy programowej, którą de facto zaczynamy realizować w tym roku szkolnym.

Uśmiechnięte, zadowolone, zainteresowane i aktywne dzieci są najlepszym wskaźnikiem atrakcyjności programu. Wychowankowie wprost uwielbiają w to „się bawić”, a bywa i tak, że w spontanicznych zabawach powtarzają całe frazy zaczerpnięte prosto z „Klucza”. Rozbudzanie aktywności, twórczości i kreatywności, logiczne myślenie, szansa na sukces dla każdego dziecka, rozwijanie empatii, umiejętności współpracy, wzbogacanie słownictwa (ładne, logiczne wypowiadanie się) oraz autoprezentacja – to uniwersalne umiejętności, które kształci każdy z modułów i które są niezbędne do funkcjonowania w dzisiejszym świecie. Należy jeszcze dodać zalety programu dla każdego nauczyciela, który realizuje poszczególne moduły: systematycznie i logicznie ułożony program sesji, jasne i zrozumiałe scenariusze zajęć, precyzyjnie określone cele główne i operacyjne (przewidywane osiągnięcia dzieci) i dobrze opracowane karty ewaluacyjne.

Fundamentem dla „Klucza do uczenia się” jest pojęcie Strefy Najbliższego Rozwoju (SNR). Zadaniem każdego nauczyciela jest tworzenie takich warunków, w których każdy uczeń może maksymalnie rozwijać się, adekwatnie do swoich potrzeb i możliwości. Dzieci w wieku przedszkolnym charakteryzują znaczne różnice w zakresie posiadanej wiedzy, umiejętności i zainteresowań. Odmienne są ich doświadczenia, różne predyspozycje. Zatem nauczyciel musi dobrze poznać swoich wychowanków, aby stworzyć optymalne warunki rozwoju. Uważna obserwacja umożliwi określenie SNR każdego dziecka oraz tworzenie sytuacji edukacyjnych, które wyzwalają nowe umiejętności i nowe doświadczenia. Reasumując, należy obserwować dzieci, określać ich SNR, a potem pomagać im rozwinąć skrzydła, stymulować, podnosić poprzeczkę troszkę wyżej, motywować. Takie zadania stawia przed nauczycielem „Klucz do uczenia się” i tego wymaga również podstawa programowa wychowania przedszkolnego.

Chciałabym opowiedzieć, w jaki sposób dzieci i nauczyciele „bawią się” z poszczególnymi modułami „Klucza”, bardziej lub mniej świadomie, realizując założenia podstawy programowej. Jednocześnie ukażę, że każdy moduł wypełnia wiele obszarów edukacyjnych, a przez to wszechstronnie rozwija dziecko.

Pierwszy moduł to Konstrukcje. Dzieci tutaj bawią się w architektów, budowniczych i inspektorów: planują, rysują plany, zbierają określone klocki, budują według schematów, a następnie sprawdzają zgodność zbudowanej konstrukcji z planem. W trakcie sesji, rozwijają w sobie nawyk analizy problemu, zastanawiania się nad nim, gotowości do planowania, dzielenia się informacjami i spostrzeżeniami. Rozwiązują problemy z różnych punktów widzenia, poznając przy tym specyfikę pracy w różnych zawodach. To wszystko zakwalifikowałabym do obszaru umiejętności społecznych dzieci. Jednakże główny cel, określony w podstawie programowej, realizowany właściwie w trakcie każdej sesji, to: „wspomaganie rozwoju umysłowego dzieci poprzez zabawy konstrukcyjne, budzenie zainteresowań technicznych”.

W module Od bazgrania do pisania dzieci wypowiadają się w różnych technikach plastycznych w postaci prostych kompozycji, przy użyciu elementarnych środków wyrazu (kształt, barwa), np. rysują rysunek lecącego ptaka, malują portret klauna, lepią z plasteliny figurkę narciarza. W jednej z sesji dziecko maluje obrazki wyrażające przeciwstawne emocje klaunów, używając odpowiednich, ciepłych i zimnych, barw do ich wyrażenia. Dodam, że każdą taką sytuację edukacyjną modeluje nauczyciel, a dzieci obdarzają go uwagą, aby zrozumieć, co mówi i czego oczekuje. W tym wypadku, poznają różne uczucia i nastroje im towarzyszące, rozbudzają umiejętność uważnego słuchania i empatii. Podsumowując: dzieci „wypowiadają się w różnych technikach plastycznych”, a jednocześnie „kształtują umiejętności społeczne: porozumiewają się z dorosłym i dziećmi, zgodnie funkcjonują w zabawie i sytuacjach zadaniowych” Dodatkowo moduł ten wzmacnia sprawność manualną (motoryka mała) oraz koordynację wzrokowo – ruchową, co oznacza iż „kształtuje gotowość do pisania”.

Moduł zatytułowany Ruch ekspresyjny wywołuje wiele radości. W trakcie realizacji sesji, z sali dochodzą różne dziwne odgłosy, jakby jakieś zwierzęta odwiedziły przedszkole. To tylko dzieci wcielają się w role, naśladując różne odgłosy i czynności. Potem, z kolei nastaje zastanawiająca cisza – dzieci porozumiewają się za pomocą ruchów i gestów, na przykład wzywają kogoś do siebie poprzez nawiązanie kontaktu wzrokowego i gesty. To nic innego jak mowa ciała, umiejętność jakże pomocna w dzisiejszej cywilizacji. Ponadto, realizujemy tutaj kolejne obszary działalności edukacyjnej: „wychowanie przez sztukę – dziecko aktorem”, „kształtowanie umiejętności społecznych” oraz „kształtowanie sprawności fizycznej” (motoryka duża).

W module Matematyka dzieci rozumują operacyjnie na poziomie konkretnym w zakresie umożliwiającym im rozumienie ważniejszych aspektów liczb naturalnych, np. porównują wzrokowo dwa rzędy przedmiotów i określają, czego jest więcej, czego mniej, tworzą rzędy równoliczne, używają typowej miarki w celu rozwiązania praktycznego problemu, wykonują miarkę i używają jej do porównywania długości lub wysokości dwóch przedmiotów. Dzieci rozwijają kompetencje intelektualne potrzebne w nauce szkolnej matematyki. Moduł ten uzupełniają trzy kolejne: Matematyka 2, Logika 1 oraz Logika 2, co stanowi doskonałe narzędzie do pracy z uczniami zdolnymi. Program zatem umożliwia pracę na rożnych poziomach, służy dzieciom o zróżnicowanych możliwościach intelektualnych. Ten stricte matematyczny moduł realizuje następujący obszar, określony w nowej podstawie programowej: „wspomaganie rozwoju intelektualnego dzieci wraz z edukacją matematyczną”.

Program Literacki to słuchanie bajek, opowiadanie o nich, rozpoznawanie i zapamiętywanie tego, co jest przedstawione na obrazkach bajkowych epizodów, rozumienie relacji pomiędzy bohaterami. Kształci się tutaj zdolność interpretowania symboli, co jest motywem przewodnim tego programu. Dzięki umiejętności myślenia symbolicznego dzieci z łatwością opanowują kolejne kompetencje szkolne: uczą się płynnie czytać, są dobre w matematyce, odczytują zapisy nutowe, są bardziej kreatywne i twórcze. Wychowankowie wnikliwie analizują każdą z bajek, prezentują swoje przemyślenia, stawiają pytania, odnajdują i interpretują morały bajek, przez co, budują swój system wartości. Na koniec każdej bajki, dzieci wcielają się w rolę bohaterów bajkowych i świętują, przygotowując wersję sceniczną bajki -„wychowanie przez sztukę – dziecko widzem i aktorem”. Jednak przede wszystkim Program Literacki „kształtuje mowę dziecka” oraz „gotowość do nauki czytania i pisania”.

Moduł Kreatywne modelowanie polega na przekształcaniu modelu rzeczywistego, odtwarzaniu i samodzielnym tworzeniu symbolicznych obrazków z filcowych figur geometrycznych. Po wykonaniu zadania, dzieci często rozmawiają o swoich pracach, stosując coraz bogatsze słownictwo do opisywania przedmiotów i wyrażania swoich myśli i uczuć, podziwiają zakończoną przez siebie/zespół pracę. Są to niewątpliwie doskonałe sytuacje, które sprzyjają pracy zespołowej, zgodnej i wspólnej zabawie, co sprzyja realizacji celów edukacyjnych. W rezultacie moduł ten „wychowuje przez sztukę”, „kształci umiejętności społeczne” dzieci, a przy okazji „wdraża dzieci do dbałości o bezpieczeństwo swoje i innych” (nawiązuje do sytuacji bezpiecznego poruszania się po drogach i korzystania ze środków transportu).

W module Wizualno – przestrzennym dzieci przede wszystkim poznają i rozróżniają kierunki (strony) i ustalają położenie obiektów w stosunku do własnej osoby i w odniesieniu do innych obiektów, np. nazywają postacie, które stoją „za”, „przed” inną postacią, stosują się do poleceń „Idź w lewo/prawo” itp. W kolejnych sesjach, „odczytują” i sporządzają plany pomieszczeń. To wszystko pomaga zrozumieć sens informacji podanych w formie uproszczonych rysunków i symboli. Dzieci kodują i dekodują informacje, czyli po prostu czytają plany i mapy, a przy okazji wspaniale się bawią. Moduł Wizulano – przestrzenny jednocześnie „wspomaga rozwój intelektualny z edukacją matematyczną”, a przy okazji „kształtuje gotowość do nauki czytania i pisania”.

Bardzo ciekawymi modułami, o bardzo szerokim spectrum rozwojowym są Gry rozwijające oraz Program badawczy. Dzieci przede wszystkim bawią się, przewidują, jakie będą skutki czynności manipulacyjnych na przedmiotach, doświadczają i wyciągają wnioski, grupują obiekty w sensowny sposób i formułują uogólnienia, czyli uczą się „poznawania i rozumienia siebie i swojego otoczenia”. Tutaj budujemy dziecięcą wiedzę o świecie przyrodniczym, wspieramy aktywność, samodzielność i ciekawość dzieci, stwarzamy warunki sprzyjające zabawie oraz nauce dzieci o zróżnicowanych możliwościach. Prowadząc sesje z tych modułów, często nawet nie uświadamiamy sobie, że realizujemy podstawowe założenia podstawy programowej. Taką magię wyzwala przyjemna i życzliwa atmosfera, którą wręcz nakazuje program.

W programie „Klucz do uczenia się” istnieją obszary, które nauczyciel powinien uzupełnić. Są to treści związane z wychowaniem zdrowotnym i kształtowaniem sprawności fizycznej dzieci, wychowaniem muzycznym (śpiew, pląsy i taniec) oraz wychowaniem rodzinnym, obywatelskim i patriotycznym.

Kiedyś szukaliśmy dobrego, rzeczowego, konkretnego, spójnego, celowego, rozbudzającego zainteresowania wychowanków, przyjemnego w realizacji, a przede wszystkim zgodnego z wymaganiami podstawy programowej, programu wychowania przedszkolnego. Obserwowaliśmy, że dzieci mają ogromną wiedzę, ale nie potrafią z niej skorzystać, podzielić się nią, zastosować w praktyce. Zastanawialiśmy się, co możemy im ofiarować, żeby rozwinąć w nich wysokie poczucie własnej wartości i pewność siebie. Szukaliśmy metody, która byłaby odpowiedzią na tempo naszych czasów, mnogość informacyjną, na oczekiwania rodziców i pomysły reformatorskie władz oświatowych. W centrum naszych poszukiwań postawiliśmy dobro każdego dziecka, a kierunek, który obraliśmy na tej drodze, to harmonijny i całościowy rozwój. To wszystko odnaleźliśmy w programie wychowania przedszkolnego „Klucz do uczenia się” i dzięki niemu możemy dzisiaj skutecznie realizować nasze wizje wychowania młodego człowieka.